Glosari Kraf
Acuan
Bekas yang mempunyai bentuk tertentu untuk dituangkan cecair slip bertujuan membentuk produk seramik.
Abrasive Wheel
Roda pengempelas (kertas pasir)
Abstrak
Motif yang tidak lagi menyerupai bentuk asal. Tidak berupa atau bersifat kebendaan, tidak dapat dilihat, dirasa dengan pancaindera. Tidak konkrit atau maujud, niskala, mujarad.
Acuan
Cetakan, tempat tuangan, lembaga, pola, teladan (kalimat), kelebut, contoh, susunan
Acuan Kedua
Acuan yang dihasilkan daripada acuan pertama iaitu bahagian yang kedua
Acuan Pertama
Acuan yang dihasilkan bagi mendapat bentuk model iaitu bahagian yang pertama
Agak
Sejenis bakul masyarakat Iban yang digunakan untuk membawa barang.
Alang Badan Kek
Bahagian kek yang berupa kayu melintang di bahagian badan kek untuk menggantung tali gantung karat dan tali gantung jentera.
Alang Hujung Kek
Bahagian kek yang berupa kayu melintang di bahagian hujung kek untuk menggantung tali gantung pasung.
Allu
Alat menumbuk tanah dan pasir yang diperbuat daripada kayu belian dalam proses membuat lapohan oleh masyarakat Bajau. Alu.
Aluminium
Logam ringan yang rupanya seperti timah putih
Ambung
Bakul.
Anak Anian
Bahagian tapak anian yang berupa kayu bulat berukuran kira-kira 20 cm tinggi yang dipasang pada bahagian tapak anian untuk menyusun benang lungsin. kayu anian.
Anak Geligin
Alat bantu membuat karat yang digunakan untuk menyengkang geligin semasa mengarat.
Anak Gedum
Alat yang berbentuk seakan-akan cendawan yang diperbuat daripada tanah yang telah dibakar, digunakan untuk menekan dan membentuk jasad tempaan dari arah dalam.
Anak Papan Gulung
Bahagian papan gulung yang terdiri daripada sepasang kayu bulat yang mengapit sisi kiri dan sisi kanan ibu papan gulung untuk menggulung benang lungsin.
Angkat Belira
Proses menegakkan belira besar dicelah benang lungsin sewaktu menenun.
Angkat Bunga
lih. angkat butang.
Angkat Butang
Proses mengambil dan memilih benang lungsin berdasarkan corak tertentu. angkat bunga.
Angkup
Alat yang digunakan untuk mengukur garis pusat tembikar
Anian
Alat untuk memungut dan menyusun benang lungsin mengikut panjang dan lebar kain yang dikehendaki.
Anyaman Ghadas
Anyaman biasa yang tidak mempunyai kelarai dan corak yang digunakan lebih menekankan kepada penggunaan susunan warna
Anyaman Gila
Teknik menganyam yang berasaskan enam helai atau bilah mengkuang yang berbentuk isometrik (mempunyai ukuran yang sama) untuk membentuk mata anyaman heksagon (corak anyaman yang berbentuk enam segi), lazimnya digunakan untuk membuat bakul rombong, ketumbu atau tudung saji.
Apit Gigi
Bahagian jentera yang diperbuat daripada buluh atau kayu yang terletak di antara gigi jentera dan keng.
Artifak
Barang-barang buatan manusia peninggalan sesuatu zaman;terutamanya alat perkakas, senjata dan matawang
Awan Larat
Motif corak bersambung-sambung yang mempunyai kaitan dengan unsur tumbuh-tumbuhan yang terdapat pada ukiran dan kerawang. Motif ini diilhamkan daripada imej awan berarak yang bergumpal dan terapung oleh tiupan angin.
Awet
Satu kaedah untuk memanjangkan jangka hayat rotan.
Ayak
Alat yang mempunyai jaring halus, digunakan untuk mengayak (menapis) serbuk tanah liat dan gerlis.
Ayakan
Ayak, tapis
Badan
Bahagian paling besar penggunaan anyaman pada sesebuah produk, contohnya badan bakul.
Badan Kain
Bahagian terbesar kain, yang mengandungi reka corak utama.
Badan Kek
Bahagian kek yang terdiri daripada alang badan kek, belira besar, karat dan jentera.
Badik
Pisau, rencong, belati, sangkor, golok kecil, keris tumbuk lada, parang, pedang, kelewang,
Bahan Mentah
Bahan asas yang digunakan untuk membuat sesuatu produk. Contohnya bahan mentah produk seramik ialah samada tanah liat atau plaster of paris.
Bahan Penguat
Campuran tanah liat dan air, dicampur hingga sebati dan menjadi pekat, tujuan utama sebagal perekat.
Bahasa Alam
Sistem lambang bunyi yang dipakai sebagai alat perhubungan satu kelompok manusia; bunyi terdapat di langit dan bumi.
Bakul Siya
Bakul bertingkat yang diperbuat daripada buluh, kayu dan dibaluti dengan kertas tebal atau kulit. Bakul ini kebiasaannya digunakan sebagai bekas hantaran atau hadiah. Beras, daging, kain, kuih muih dan berbagai-bagai barangan yang digunakan semasa majlis perkahwinan diisi ke dalam bakul siya.
Baloh
Tapak untuk ikatan batu permata.
Bar Pemutar
Diperbuat daripada besi pejal, berbentuk seakan tiang diguna pakai semasa melarik model, salah satu dari komponen mesin larik secara melintang.
Batik Blok
Batik yang dihasilkan dengan menggunakan blok tembaga (kepingan tembaga dan zink yang dicantum untuk membentuk corak) sebagai alat penerap
Batik 'Painting'
Dalam Bahasa Melayu dikenali dengan pelbagai istilah sama ada batik tulis, batik conteng ataupun batik lukis. Mengikut Ensiklopedia Sejarah dan Kebudayaan Melayu Jilid 1 (1994), batik ini dihasilkan dengan menggunakan canting sebagai alat bagi menerapkan campuran lilin pada kain yang hendak dicorakkan. Oleh sebab proses menerapkan campuran lilin seolah-olah proses menulis, batik jenis ini dikenali sebagai batik tulis.
Batu Luru, Batu Sungai
Alat tempaan yang berupa batu sungai atau granit yang licin, digunakan untuk melicin dan mengilatkan permukaan tempaan.
Bebola
Tanah liat yang dibentuk bulat seperti bola.
Bebola
Sesuatu benda yang bentuknya seperti bola; bola-bola.
Bekarah (Sbh)
Alat untuk melilit benang berkanji yang kering supaya memudahkan benang tersebut digulung pada lebeda.
Bekas Barang Kemas
Tempat untuk menyimpan emas dan perak.
Bekas Bunga
Tempat menyimpan bunga.
Bekas Telur
Tempat untuk meletak telur (biasa digunakan ketika majlis perkahwinan)
Belebas Anian
Bahagian anian yang berupa kayu panjang yang menghubungkan kedua-dua tapak anian.
Belebas Kek
Bahagian kerangka kek yang terdiri daripada kayu yang memanjang menghubungkan tiang kek, sepasang di atas dan sepasang di bawah.
Belebas Pesa
Bahagian pesa yang terdiri daripada sebatang kayu yang menghubungkan tiang pesa.
Belira
lih. belira besar
Belira Angkat Butang
lih. belira besar
Belira Besar
Bahagian badan kek yang berupa kayu panjang nipis yang digunakan untuk membilang gigi belalang, mengangkat benang butang dan menguak benang lungsin supaya tegang dan menjadi laluan torak atau cuban. belira, belira angkat butang
Belira Kecil
Bahagian hujung kek yang berupa kayu panjang nipis yang digunakan untuk menanda benang lungsin sewaktu membilang gigi belalang.
Benang Angkat Butang
lih. butang
Benang Asing
Benang daripada nilon, guni, jerami dan lain-lain yang digunakan sebagai alat bantu menenun seperti membuat karat, mengikat butang, mengikat sumbi dan genu serta menjalin karat.
Benang Butang
lih. butang
Benang Lungsin
Benang tenun yang dipasang memanjang dari kepala kek ke hujung kek melalui jentera dan karat untuk menghasilkan kain tenun. Dalam tenun Iranun, lungsin dipasang pada saulayak yang kemudiannya digantung pada paguta.
Benang Pakan
Benang tenun yang melintang dan dilalukan di antara benang lungsin dari kiri ke kanan atau sebaliknya dengan sama ada menggunakan torak, cuban atau tangan untuk menghasilkan kain tenun. pakan.
Benang Tenun
Bahan tenun daripada kapas, sutera, poliester, emas, perak dan lain-lain yang ditenun menjadi kain.
Bench Drill
Alat untuk menebuk lubang.
Bendasing
Bahan asing dalam kuantiti kecil, didapati dalam bahan mentah utama yang boleh menjejaskan mutu bahan mentah.
Bentuk Geometri
Motif geometri dikaitkan dengan motif yang abstrak, kasual dan keras yang memiliki ukuran, sifat-sifat hubungan titik, garis, sudut permukaan dan bongkah.
Bentuk Kubah
Bentuk melengkung separuh bulatan.
Beranda
Ruang terbuka yang berbumbung dan berlantai dan terdapat di bahagian hadapan atau tepi ibu rumah. Ruang ini dijadikan sebagai tempat beristirahat dan bersantai.
Berpusar
Berkisar, berpusing, berputar.
Besi
Logam keras, waja.
Besi Kokok
Lingkaran besi nipis dan leper seperti sebentuk gelang yang digunakan untuk mengikis dan meratakan bahagian dalam tembikar.
Bibir
Bahagian tepi mulut tembikar
Bibitan Aram (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun yang berupa kayu berukuran 121 cm panjang yang digunakan untuk menekat corak dan fungsinya sama dengan lidi songket dalam tenun kek biasa.
Bibitan Pakan (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun yang berupa kayu nibung berukuran 121 cm panjang, tempat melilitkan benang pakan pertama semasa menenun.
Biking
Bibir, tepi tembikar.
Bilah Sisip
lih. lidi songket.
Bilang Gigi Belalang
Proses membilang benang lungsin untuk menentukan tekatan sama ada turun satu naik tiga (tekat tiga) atau turun satu naik lima (tekat lima).
Bilang Gigi Jentera
Proses mengira gigi jentera untuk menentukan jumlah benang yang akan diani. Contonya jika gigi jentera berjumlah 1200, bilangan benang yang akan dipungut berjumlah 60 kali bagi 20 peleting.
Binasaren (Sbh)
Proses awet benang dengan menggunakan kanji nasi untuk menjadikan benang tahan warna.
Bindu
Sejenis alat yang digunakan untuk melarik kayu, gading atau lain-lain.
Bingkai
Struktur rangka daripada kayu atau logam yang dibuat di sekeliling kepingan objek leper dan nipis seperti lukisan dan gambar supaya menjadi lebih kuat dan mudah dikendalikan.
Bintalah (Sbh)
Alat aksesori tenun Iranun, daripada kayu berbentuk segi empat, berukuran 0.5m x 1m, yang digunakan untuk menegangkan benang apabila hendak dikanji semasa menyikat.
Biskut
Jasad tempaan yang sudah dibakar sekali dan belum atau tidak akan digerlis.
Blunger Machine
Mesin campur aduk tanah liat untuk dijadikan cecair.
Boggo'
Perahu lama yang dijadikan bekas untuk menghancurkan tanah.
Bohe' Tahe'
Air Laut.
Bongkah
Ketulan bersaiz besar.
Borax
Serbuk yang memudahkan proses peleburan bahan logam.
Buah Loket
Perhiasan pada leher orang perempuan yang digantung pada rantai leher diperbuat daripada emas, intan dll.
Bubungen (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun yang dibuat daripada buluh sumbiling, panjangnya 1m dan fungsinya sama dengan belira besar dalam kek biasa iaitu untuk memisahkan benang lungsin atas dan bawah supaya mudah dimasukkan benang pakan.
Budaya
Bahagian alat tenun Iranun yang dibuat daripada buluh sumbiling, panjangnya 1m dan fungsinya sama dengan belira besar dalam kek biasa iaitu untuk memisahkan benang lungsin atas dan bawah supaya mudah dimasukkan benang pakan.
Buffing Machine
Mesin untuk mengilatkan bahan logam terdiri daripada rouge dan tripoli.
Buluh Colek
lih. jarum colek.
Bunga Cengkih
Motif tembikar berunsur tumbuhan berbentuk bunga cengkih atau lima pecahan kelopak, bunga pecah empat (corak)
Bunga Keduduk
Motif berunsur tumbuhan berbentuk bunga keduduk (corak)
Bunga Lawang
Motif tembikar berunsur tumbuhan berbentuk bunga lawang atau lima pechan kelopak potongan intan (corak)
Bunga Mawar
Motif berunsur tumbuhan berbentuk bunga mawar yang telah diabstrakkan (corak).
Bunga Orkid
Motif berunsur tumbuhan berbentuk bunga orkid yang telah diabstrakkan (corak)
Bunga Padi
Motif tembikar berunsur tumbuhan berbentuk Tingkat potongan padi (corak)
Bunga Pecah Empat
Motif tembikar berunsur tumbuhan yang berbentuk bunga pecah empat (corak)
Bunga Raya
Motif kontemporari berunsur tumbuhan yang berbentuk bunga raya yang telah diabstrakkan (corak)
Bunga Seri Pagi
Motif kontemporari berunsur tumbuhan yang berbentuk bunga seri pagi yang telah diabstrakkan (corak)
Bunga Tanjung
Motif tembikar berunsur tumbuhan berbentuk bunga tanjung lapan pecahan kelopak iaitu empat kelopak dibahagian luar dan empat kelopak di bahagian dalam yang lebih kecil (corak)
Busana Tradisional
Pakaian tradisi yang lengkap lagi indah buatannya.
Butang
Simpulan benang asing yang menggantikan lidi songket sebagai tanda corak. benang angkat butang, benang butang, karat butang.
Cakar Ayam
Motif tembikar berunsur cakaran ayam di atas tanah dan diabstrakkan menjadi corak
Caman
Bahagian badan kek yang terdiri daripada ruas buluh yang bertali berfungsi sebagai takal karat.
Cambium
Lapisan sel di dalam akar dan batang pokok yang berfungsi menghasilkan tisu-tisu baharu untuk pertumbuhan dan tumbesaran pokok. Kambium
Canang
Sejenis alat bunyi-bunyian dalam kumpulan gong yang diperbuat daripada logam. Dahulu canang atau gong kecil ini dipalu bertujuan memberitahu sesuatu atau untuk memanggil orang dan sebagainya.
Cantuman
Perihal mencantumkan bahagian-bahagian kepingan tanah liat yang berlainan menjadi satu
Capan
Sejenis alat yang diperbuat daripada rotan yang digunakan sebagai penampi.
Celup
Proses mewarnakan benang kapas atau benang sutera dengan merendamkannya ke dalam larutan pewarna.
Cembul
Bekas kecil yang diperbuat daripada logam perak, tembaga atau kayu yang digunakan untuk mengisi gambir, pinang, tembakau dan sebagainya. Cembul menjadi pelengkap kepada tepak sirih.
Cendawan
Motif kontemporari berunsur tumbuhan berbentuk cendawan dan diabstrakkan menjadi corak.
Center Punch
Alat untuk membuat tanda sebagai titik pusat
Cerpa
Terpa, terkam.
Chasing Hammer
Tukul pemahat atau tukul ukiran.
Corak
Gabungan satu atau lebih motif yang direka dengan mengikut elemen-elemen seni seperti garisan, saiz, keseimbangan, harmoni dan komposisi.
Corak
Ragi, pola, suri, contoh, gambar (pada kain model), gambar (pada tenunan), patrun, bunga-bunga, warna, ragam, sisik, dondon, rupa, tampan, jenis, gaya, sifat, hurat, urat, garis-garis, awan, ukiran, langgam, lagu, motif, bentuk yang terbentuk.
Corak Stalisasi
Mangkuk pijar yang digunakan untuk proses peleburan logam
Cruicible
Mangkuk pijar yang digunakan untuk proses peleburan logam.
Cuban
Alat daripada buluh yang berfungsi sebagai jarum yang diisi dengan benang emas atau benang berwarna sebagai benang pakan untuk menenun corak bertabur, corak melintang dan tepi kain.
Cucuk Sanggul
Alat runcing tajam (seperti jarum) penyemat rambut supaya tidak terurai.
Daging Kain
Jalinan tenun.
Dagu
Bahagian bawah jentera yang berupa papan beralur yang menjadi tapak gigi jentera.
Dalang
Dikenali juga sebagai Tok Dalang tukang cerita dalam permainan atau persembahan wayang kulit. Di samping bercerita beliau menggerak-gerakkan patung wayang kulit yang menjadi watak dalam persembahan teater tradisional ini.
Damar
Bahan kemasan tempa yang berupa getah keras, digunakan sebagai bahan kalis air. Bahan ini diperoleh dari beberapa jenis pokok (damar laut, damar batu dan damar daging).
Dapi (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun yang berupa tali pinggang yang dibuat daripada upih pinang yang dipasang pada dua batang kayu berukuran 30 cm sebagai penahan apabila menginjak pasiga supaya benang lungsin tegang.
Darwin
lih. ruing.
Daun Budi
Sejenis daun berbentuk empat segi yang biasa terdapat di negeri Kedah.
Daun Rahat
Bahagian rahat daun yang berbentuk jejari.
Daun Ruing
Bahagian ruing yang berbentuk jejari yang dibuat daripada buluh, kayu dan sebagainya.
Dawai Daun Rahat
Bahagian daun rahat yang terdiri daripada dawai yang menghubungkan daun rahat dan membentuk poligon.
Dawai Pemotong
Sejenis perkakas yang digunakan untuk memotong tanah liat atau memisahkan bahagian yang melekat di atas mesin lemparan alin
Dawai Tali Kelindan
Bahagian daun rahat yang berupa dawai yang menghubungkan pasangan daun rahat.
Dokoh
Pedaka, perhiasan leher, loket, aguk, buah kalung.
Doming Block
Alat yang digunakan untuk membentuk kepingan logam menjadi separuh bulat.
Draw Plate
Alat untuk membentuk dawai dari bersaiz besar hingga kecil
Dylon
Sejenis bahan pewarna; jenis pelbagai guna, yang digunakan untuk mewarna rotan dengan kaedah rendam rebus rotan pulur.
Embekar (Sbh)
Proses menggulung benang dari berakah ke lebeda.
Emery Paper
Kertas pasir.
Estetika
Cabang falsafah yang berkaitan dengan prinsip keindahan dan citarasa seni.
Estetik
Keindahan atau penghargaan terhadap keindahan terutamanya dalam bidang seni.
Filligree
Kerawang logam
Gadang
Nyiru atau bekas seakan dulang berbentuk bulat dihasilkan daripada anyaman buluh atau rotan dan digunakan untuk menampi.
Gandar Rahat
Bahagian rahat yang terdiri daripada sebatang kayu atau nibung bulat yang menjadi paksi rahat.
Gandar Ruing
Bahagian ruing yang terdiri daripada sebatang kayu atau nibung bulat yang menjadi paksi ruing.
Gayaan
Cara mengolah atau mempersembahkan sesuatu, membentukkan dan mencorakkan.
Gegelung Regang
Bahagian hujung kek yang berupa gegelung tali yang diikatkan pada pasung dan menjadi pemegang kayu regang pasung.
Geligin
Bahagian karat yang berupa kayu nibung yang digunakan untuk mengapit dan meregangkan benang karat. Satu karat mempunyai dua pasang geligin. Geligin Panjang.
Geligin Panjang
lih. geligin.
Gendang
Sejenis alat muzik diperbuat daripada kayu bulat panjang berongga dan direntangkan dengan kulit yang ditegangkan.
Genu
Bahagian gigi jentera berupa dua pasang batang langkap yang mengapit bahagian atas dan bawah gigi jentera dan diikat dengan ikat bena.
Geometri
Sifat-sifat hubungan titik, garis, sudut, permukaan dan bongkah.
Gerak
Bahagian atas jentera yang berupa papan beralur yang menjadi kepala gigi jentera.
Gergaji Penggeser
Alat untuk membentuk permukaan kayu atau bahan yang lembut.
Gergaji
Alat yang bergerigi pada matanya untuk memotong kayu.
Gerlis
Proses menyapu atau menyadur bahagian permukaan logam atau seramik dengan bahan yang berbentuk cecair bertujuan untuk kemasan pada produk yang dihasilkan.
Gerudi
Sejenis alat untuk membuat lubang pada kayu dan lain-lain, penggerek, penebuk lubang, gerimit.
Gigi Belalang
Benang lungsin yang telah dibilang untuk menentukan tekat tiga atau tekat lima.
Gigi Gadang
Gigi jentera halus yang ke-6 hingga ke-20, di kiri dan kanan jentera yang menjadi laluan tiga urat benang lungsin bagi setiap antara gigi tersebut. Istilah ini bergantung pada teknik tenun kain, biasanya dalam teknik tenun halus tidak diamalkan.
Gigi Jentera
Bahagian jentera yang terdiri daripada bilah langkap yang kasar dan halus yang disusun seperti sikat pada alur gerak dan dagu sikat.
Gigi Tepi
Gigi jentera yang kasar, lima di kanan dan lima di kiri jentera, yang menjadi laluan lapan urat benang lungsin bagi setiap antara gigi tersebut.
Goggles
Alat keselamatan untuk melindungi mata.
Gubal
Bahagian kayu yang lembut di antara kulit dengan teras.
Guris
Membentuk garisan halus yang dibuat di atas permukaan bahan bagi menghasilkan corak.
Gurisan
Garisan halus yang dibuat di atas permukaan tanah liat bagi menghasilkan corak.
Gusung
Pasir.
Hubung Tindas
Proses menyambung benang pakan atau benang lungsin yang putus.
Hujung Kek
Bahagian kek yang terdiri daripada belira kecil, alang hujung kek, pasung, papan gulung, tiang kek, kayu regang kek, kayu regang pasung, tali regang pasung dan tali regang kek.
Hulu
Tangkai pemegang keris, pisau. pemegang.
Hulu Senjata
Merupakan bahagian senjata yang mempunyai sifatnya yang tersendiri. Fungsi utamanya ialah sebagai pemegang senjata serta dibentuk mengikut genggaman cengkaman tangan.
Ibu Papan Gulung
Bahagian papan gulung yang berupa papan yang beralur di bahagian tepi tempat anak papan gulung.
Idea
Perancangan yang tersusun dalam fikiran.
Identiti
Petunjuk, tanda, ciri-ciri yang menunjukkan tanda pengenalan seseorang atau barangan.
Ikat
Kaedah menyambungkan bahagian-bahagian rotan dengan menggunakan kulit rotan sebagai penyambungkan. Teknik-teknik ikat bergantung kepada jenis sambungan yang dikehendaki.
Ikat Bena
Bahagian jentera yang berupa jalinan tali atau benang yang mengikat genu dengan gigi jentera.
Ikat Butang
Proses menggantikan lidi songket dengan menyusup benang asing d kemudian disimpulkan menjadi butang.
Ikatan Ombak Beralun
Sejenis ikatan pada kain sarung yang dipakai bersama baju kurung Johor, baju Pahang, baju kurung cekak musang atau baju kurung Teluk Belanga. Dikenali juga dengan ikatan Johor-Riau. Sebahagian daripada kain sarung yang dipakai dilipat sama ada di bahagian sisi kiri atau kanan dan diikat kemas supaya tidak tertanggal. Lipatan seakan-akan beralun atau berombak-ombak menjadi penyeri baju kurung tradisional.
Ikatan Tindih Kasih
Sejenis ikatan pada kain sarung yang dipakai bersama baju kebaya atau baju Kedah. Kain sarung batik, songket atau tenun dilipat (ditindih) di bahagian hadapan dan kemudian dikat kemas supaya tidak tertanggal dan memudahkan pergerakan si pemakai.
Ingot Mould
Acuan untuk membentuk jongkong.
Injak Karat
lih. kayu pijak karat.
Inovatif
Bersifat baharu, menarik, asli (teknik, kaedah)
Istiadat
Resam, aturan yang biasa, kelaziman, adat kebiasaan, upacara, keramaian, peralatan (mengikut adat)
Jangka dan Pelurut
Jangka diperbuat daripada sekeping kayu atau buluh. Di salah satu bahagian hujung kepingan kayu atau buluh dipasang mata tajam bertujuan untuk membelah daun pandan mengkuang menjadi bilah-bilah mengikut ukuran yang diperlukan.
Jarum Colek
Alat tenun halus daripada buluh, dawai, tembaga dan lain-lain yang hujungnya bercangkuk untuk mengait benang lungsin semasa proses menyampak. Buluh colek.
Jata
Lambang kebesaran sesebuah negeri atau negara.
Jejak Kaki
lih. kayu pijak karat.
Jejak Karat
lih. kayu pijak karat.
Jentera
Bahagian badan kek yang menyerupai sikat yang berfungsi sebagai laluan benang lungsin dan merapatkan benang pakan. jetera, sisir.
Jerami
Bahagian batang padi atau rumput yang telah dikeringkan dan banyak digunakan dalam perusahaan ternakan, pertanian, kraf tangan dan sebagainya.
Jetera
lih. jentera.
Kabang
Bahagian mulut kuron.
Kain Kasa Rubia
Sejenis kain nipis dan jarang tenunannya. Dikenali juga dengan nama kain sering, kain serasah atau kain khasah. Terdapat juga kain kasa rubia yang rapat tenunannya dikenali sebagai kain perai.
Kain Kelubung
Kain yang dipakai sebagai penutup, tudung kepala atau badan. Dahulu kain batik, tenun atau songket dijadikan sebagai kelubung terutamanya oleh wanita Melayu tradisional.
Kain Organdi
Sejenis kain yang ringan, nipis, berkilat dan tidak mudah berkedut. Sesuai digunakan untuk membuat sulaman, langsir dan lain-lain.
Kain Punca Potong
Sehelai kain yang kedua-dua bahagian hujung (pangkalnya) tidak disambung. Kain ini juga disebut kain punca cuai.
Kaki Kain
Bahagian kain selepas tepi kain.
Kaki Pijak
lih. kayu pijak karat.
Kaligrafi
Seni tulisan tangan yang menghasilkan huruf atau tulisan yang indah sebagai suatu seni; Khat.
Kambi
Dua urat benang lungsin.
Kanvas
Sejenis kain tebal dan kuat dijadikan alas untuk menggelek tanah liat menjadi kepingan.
Kapit
Bahagian lajur di tepi kiri dan kanan kepala kain. Ombak-ombak.
Karat
Bahagian badan kek yang terdiri daripada benang asing dan dua pasang geligin yang berfungsi untuk menurun dan menaikkan benang lungsin. Sebuah kek mempunyai sepasang karat.
Karat Butang
lih. Butang.
Karut
Karut Guni.
Karya
Kerja buatan, seni, buah pena, hasil tulisan, ciptaan.
Kasau
Kayu yang dipasang melintang pada bumbung rumah sebagai rangka untuk memasang atap.
Kayu Anian
lih. Anak anian.
Kayu Butang
Bahagian hujung kek yang terdiri daripada dua batang kayu, satu diikat atau dipasang pada pasung dan satu lagi diikat dan digantung pada bahagian atas tiang kepala kek yang digunakan untuk menggantung butang.
Kayu Pesa
Bahagian pesa yang terdiri daripada sebatang kayu segi empat melintang di atas tiang pesa. Sanding bahagian yang menjadi tempat menggulung tenunan diraut supaya tidak tajam, dan salah satu bahagian mukanya berlurah dan berkuku untuk menjadi tempat menyangkutkan punca kain.
Kayu Pijak Karat
Bahagian bawah badan kek yang berupa kayu yang digantungkan pada karat dan dipijak untuk menaikkan dan menurunkan karat semasa menenun. injak karat, kaki pijak, jejak kaki, jejak karat, pijak karat.
Kayu Regang Kek
Bahagian hujung kek yang berupa kayu panjang melintang, bahagian tengahnya dibulatkan, yang menghubungkan antara dua tiang kek dan menjadi tempat mengikat tali regang kek.
Kayu Regang Pasung
Bahagian hujung kek yang berupa kayu bulat panjang yang disusupkan ke dalam gegelung regang dan bahagian tengahnya diikat dan diregangkan dengan tali regang kek.
Kayu Tera, Kayu Meterai
Alat tempa yang berupa kayu kecil atau lain-lain bahan. Kedua-dua permukaan hujung alat tempa ini mempunyai motif tertentu. yang digunakan untuk membentuk corak dengan menekannya pada permukaan jasad tempaan.
Kayu Teras
Bahagian yang keras di tengah-tengah dalam batang kayu.
Kebaya Mini
Baju berlengan panjang, berbelah dada dan bercekak di pinggang untuk wanita (bersaiz kecil).
Kek
Alat menenun kain yang terdiri daripada kepala kek, badan kek dan hujung kek.
Kekisi
Bahagian rahat yang berupa kayu atau nibung, panjangnya antara 12-18 cm, garis pusat 0.5 cm dan salah satu hujungnya meruncing, di tengahnya lekuk, untuk laluan tali kelindan.
Kelikatan
Perihal likat cecair.
Kemahiran
Kecekapan, kepandaian melakukan sesuatu.
Kemasan
Kerja-kerja akhir untuk menghalusi dan mencantikkan produk.
Kendi
Bekas air yang bermuncung dan bertangkai yang diperbuat daripada logam (perak. tembaga) atau tembikar.
Kendik
Corak halus yang menjadi sempadan antara satu corak dengan corak yang lain.
Keng
Bahagian tepi kiri dan kanan yang menjadi tiang jentera.
Kenyal
Keras menganjal apabila ditekan, agak liat.
Kepala Anian
Bahagian hujung tapak anian yang mempunyai dua anak anian tempat meletakkan benang pungut.
Kepala Kain
Bahagian kain yang mempunyai corak yang berlainan daripada badan kain/tubuh kain dan biasanya bercorak menegak.
Kepala Kek
Bahagian kek yang terdiri daripada dua batang tiang kepala kek, papan duduk dan pesa.
Kepuk
- Salah satu daripada bahagian rumah yang dijadikan tempat untuk menyimpan padi.
-
Sejenis alat berbentuk bulat diperbuat daripada daun mengkuang untuk mengisi penganan atau wajik. Sebelum dibuat kepuk, daun mengkuang dilayur dan kemudian dibentuk bulat. Penganan atau wajik yang dimasukkan ke dalam kepuk dialas dengan daun pisang. Kepuk yang berisi penganan atau wajik di sebut boko.
Kerambit
Sabit kecil, beladau, jambiah, golok, lawi ayam, sejenis pisau kecil yang melengkung dipakai sebagai senjata.
Kerawang
Ukiran, tenunan, sulaman yang berlubang-lubang.
Keris
Senjata yang bermata dua yang tajam, bilahnya lurus atau berkelok-kelok; merupakan senjata tradisional orang Melayu.
Kerongsang
Sejenis perhiasan yang disematkan pada pakaian.
Ketam
Sejenis alat untuk melicinkan permukaan papan.
Ketumbu
Sejenis bakul yang bertutup diperbuat daripada anyaman pandan mengkuang.
Kikir
Sejenis alat daripada keluli yang bergerigi halus pada permukaannya atau tepinya dan digunakan untuk mengikis, melicinkan, mengasah dan memotong besi.
Kneading Process
Proses menguli.
Kolong
Leher tembikar.
Komo
Alat yang digunakan untuk membentuk kepingan logam menjadi separuh bulat. Doming
Komposisi
Bahagian-bahagian yang disusun, dicantum dan dijalin menjadi ciptaan yang lengkap.
Komposisi Corak
Campuran atau gabungan bahan untuk membentuk sesuatu rupa ukiran, langgam, lagu, motif, bentuk yang terbentuk.
Kontemporari
Gaya moden mengikut arus zaman.
Kosmos
Alam semesta.
Kotak Cicin
Tempat untuk meletakkan atau menyimpan cincin.
Kuak Lungsin
Ruang di antara benang lungsin yang dikuakkan, yang naik dengan yang turun, semasa ditenun.
Kubah
Kubah merupakan antara unsur seni bina yang berbentuk seperti separuh bulatan dan biasanya akan diletakkan di tempat tertinggi di atas bangunan (sebagai bumbung).
Kui
Merupakan bekas mengisi logam tembaga atau perak untuk dicairkan.
Kuku Sumbi
Bahagian hujung sumbi yang berupa cangkuk untuk mencangkukkan sumbi pada kain.
Kuku Pesa
Bahagian kayu pesa yang dibuat daripada paku, yang dipakukan menembusi, lurah untuk menyangkutkan lidi pesa.
Kukuran
Peralatan tradisional untuk mengukur kelapa. Bahagian badannya diperbuat daripada kayu kadangkala dihiasi dengan ukiran manakala matanya diperbuat daripada kepingan logam (besi).
Kukut
Alat menarik atau scraper.
Kuron
Pasu berbentuk periuk yang diusahakan oleh masyarakat Kadazandusun.
Kutai
Rumah tradisional negeri Perak yang mempunyai keunikan tersendiri terutamanya pada struktur binaannya yang menggunakan bahan-bahan semula jadi. Kehalusan seni ukiran yang terdapat pada bahagian-bahagian rumah kutai lama menjadi hiasan dan mengawal sistem aliran udara di dalam rumah secara semula jadi.
Lakuer (lacquer)
Sejenis bahan pengilat yang disapu pada permukaan kayu atau logam.
Labu Panai
Bekas air yang diperbuat dari tanah liat, berbadan bulat dan bermotif garis timbul selari yang ditempelkan pada badannya.
Labu Tela
Bekas untuk menyimpan air yang berbadan seperti bentuk buah labu ketela, berleher tirus ke atas dan bermulut agak luas.
Lalabi
Buluh yang menyerupai sudip dengan pemukaan hadapan leper dan berfungsi untuk memampat tanah dan digunakan dalam proses pembentukan kuron.
Lapohan
Dapur yang diperbuat daripada tanah liat oleh Masyarakat Bajau.
Larik
Membentuk sesuatu bahan seperti kayu, batu atau logam menjadi licin dan berbentuk bulat.
Lathe Machine
Mesin larik digunakan untuk membentuk atau melarik model tembikar.
Layur Layang
Kaedah untuk mengeringkan rotan dengan menggunakan api.
Leather Hard
Tanah liat dalam keadaan separa keras.
Lebah
Motif kontemporari berunsur serangga yang berkepak dan bersengat telah diabstrakkan menjadi corak.
Lebeda
Bekas menggulung benang tenun Iranun yang biasanya dibuat daripada tin-tin kosong atau kayu yang diraut halus.
Lebihan Tuangan
Lebihan cecair slip yang dituang ke dalam acuan.
Lekuk Kekisi
Bahagian tengah kekisi yang lekuk untuk laluan tali kelindan.
Lempar Alin
Teknik pembuatan tembikar dengan cara putaran menggunakan mesin pemutar atau roda. Bentuk yang dihasilkan melalui teknik ini hanya terhad kepada bentuk bulat dan silinder sahaja.
Lemparan Alin
Teknik pembuatan di bawah binaan tangan.
Lengak
Kuali.
Lentik
Melengkung ke atas atau ke belakang.
Lesung Kaki
Alat menyediakan bahan tempaan yang diperbuat daripada kayu dengan alunya bersambung pada satu hujung kayu melintang seperti kayu jongkang-jongket. Alu ini dipijak dengan kaki untuk menumbuk tanah liat.
Lidi Pesa
Bahagian kepala kek yang berupa lidi yang disisipkan pada punca kain dan kemudian disangkutkan pada kuku pesa.
Lidi Songket
Lidi langkap atau lidi buluh yang disisipkan pada benang lungsin untuk menentukan kedudukan corak ketika menyongket. bilah sisip.
Lilident (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun yang dibuat daripada buluh sumbiling sebesar 10 cm dan kira-kira 1.5 cm panjang. yang digunakan untuk menandakan benang lungsin dan penahan benang tersebut daripad bercampur dan berpilin.
Linggi
Kayu yang melengkung pada buritan atau haluan perahu.
Longgak
Sejenis Pisau.
Lubang Angin
Tingkap, jendela, ram, tabuk.
Lubang Kekunci
Lubang pemati antara acuan.
Lubang Garisan (Line Drawing)
Lukisan yang dihasilkan dengan menggunakan garisan.
Lunas
Kayu panjang pada dasar perahu.
Lungsin
lih. benang lungsin.
Lupo
Belanga.
Lurah Pesa
Bahagian kayu pesa yang beralur tempat kuku pesa.
Luru
Proses menggilap atau menggosok permukaan tembikar (labu) supaya licin dan berkilat.
Masyarakat Chetti
Masyarakat India Peranakan atau Chetti Melaka merupakan kelompok minoriti India yang mengamalkan cara hidup dan budaya yang unik di Melaka. Masyarakat ini terbentuk daripada hasil perkahwinan campur yang berlaku di antara pedagang India dengan masyarakat tempatan.
Mandrel
Alat yang digunakan untuk membentuk bulat; biasanya digunakan untuk tujuan membuat gelang dan cincin
Mata Kekisi
Bahagian runcing kekisi untuk menempatkan peleting.
Mati Warna
Proses menahan warna benang daripada luntur. memati warna.
Meja Hidang
Tempat melakukan kerja menghubung.
Meja Menguli
Meja yang kukuh untuk dijadikan tempat menguli tanah liat.
Meja Hidang
Proses memulakan kerja membentuk jasad tempaan dengan menggunakan tangan.
Melantak
lih. pelantakan.
Melekap
Melekat, tertampal.
Memati Warna
lih. mati warna.
Memujaradkan
Menjadikan sesuatu mujarad, mengabstrakkan; tidak nampak dan tidak dapat dirasa, abstrak.
Menebuk
Membuat lubang pada bahagian atas kubah tanah liat.
Menekap
Menyalin motif dengan menggunakan kertas tekap.
Menenun
lih. penenunan.
Menerai
lih. terai.
Mengarat
lih. pengaratan.
Menggelek
Menggiling di antara dua belah tapak tangan supaya menjadi lingkaran.
Menghubung
lih. penghubungan.
Mengikat Tali Butang
lih. ikat butang.
Mengisar
Memutar, memusingkan.
Menguli
Proses menggaul atau menyebatikan adunan tanah liat dengan menggunakan tangan atau mesin uli.
Mengumpil
Menanggalkan (mencabut, mengungkil, menuil) sesuatu yang terlekat atau tertutup rapat dengan tuil.
Menjalin Karat
Proses mengemaskan bahagian atas karat dengan memberkas dan mengikat benang karat dengan benang asing pada geligin supaya kukuh.
Menterjemah
Mengalihbahasakan. Kerja-kerja mengalih bahasa dari satu bahasa kepada bahasa yang lain.
Menyampak
lih. penyampakan.
Menyampok
lih. penyampakan.
Menyerong
Tidak lurus. Senget sedikit.
Menyongket
Proses menyisipkan lidi songket pada benang lungsin untuk membentuk corak yang akan ditenun dengan benang emas. Proses ini hanya dilaku-kan untuk tenunan songket. menyungkit, songket, sungkit.
Menyungkit
lih. menyongket.
Merahat
lih. terai.
Metal Kidney
Perkakas zink yang menyerupai bentuk buah pinggang dijadikan sebagai perkakas kemasan.
Metal Scraper
Besi pengikis.
Metallurgy
Kaji logam; mengkaji tentang sesuatu logam.
Metet
Bahagian anian yang menempatkan peleting.
Mihrab
Bahagian masjid atau surau yang menganjur ke kiblat atau tempat imam memimpin sembahyang.
Monguboh
Proses Pembakaran.
Motif
Sesuatu yang dijadikan dasar atau corak pada lukisan, ukiran dan lain-lain.
Motif
Sesuatu yang dijadikan dasar rujukan corak lukisan, ukiran dan tenunan.
Motif Organik
Merupakan motif yang berunsur tumbuh-tumbuhan, bunga-bungaan, burung, unggas, dan binatang.
Motif Stailisasi
Motif yang berbentuk bebas yang tidak terikat pada reka bentuk realistik, keaslian atau tiga dimensi. Pertimbangan imej berdasarkan ciri bahan yang digunakan.
Mujarad
Tidak wujud; tidak nampak; tidak maujud; abstrak.
Muncung
Mulut pada cerek atau kendi.
Ngayak
Menapis.
Numpukelei
Motif atau ragam hias pada kuron yang berbentuk intan.
Nyiru
Alat yang dianyam daripada rotan, bertam dan sebagainya yang digunakan untuk menampi bijirin seperti beras, gandum dan lain-lain.
Ombak-ombak
lih. kapit.
Ogi
kumai (ukiran pada perkakas kayu seperti almari dil) yang timbul atau bergerigi) yang mempunyai keratannya berbentuk ‘S’.
Olahan
Proses
Organik
Merujuk kepada rekaan atau bentuk keseluruhan yang bersifat lembut; beralun, melengkuk, melentur, berlingkar dan lain-lain. Bentuk-bentuk ini selalunya terilham dari alam sekitar seperti pucuk daun, buah dan sebagainya.
Otek-otek
lih. tangan rahat.
Ox-head
Tanduk lembu
Pagsud (Sbh)
Proses mengira benang dan mengukur panjang benang lungsin yang dikehendaki. Proses ini berbeza daripada penganian kerana kaedah dan peralatannya berbeza dengan yang di Semenanjung.
Pagusut (Sbh)
Proses menyusun benang pada suddan untuk dijadikan lungsin. Proses ini berbeza daripada penggulungan kerana kaedah dan peralatannya berbeza daripada tenun di Semenanjung.
Paguta (Sbh)
Sebatang buluh (jenis manduri) yang berukuran 365 cm panjang dengan ukur lilit 30 cm untuk menggantung/menyangkut benang yang telah dijadikan lungsin. Dua lubang ditebuk untuk menghasilkan bunyi sebagai tanda ketegangan/rapat benang.
Pahat Ukir
Alat besi yang berbentuk bilah yang tajam hujungnya digunakan untuk menebuk lubang, mengukir kayu. Terdiri daripada beberapa jenis iaitu pahat leper, pahat kuku, pahat serong dan pahat V
Pakan
lih. benang pakan.
Paku Pakis
Motif berunsur tumbuhan pakis
Palati (Sbh)
lih. peleting.
Palok
Dulang kayu yang berbentuk seperti perahu.
Pamaluk
Kayu yang berbentuk seperti tukul.
Pemarapan (Sbh)
Proses menenun kosong sebagai permulaan tenun sebelum membuat/ menyongket corak.
Pamor
Corak yang terdapat pada bilah mata keris. Terdapat dua jenis pamor yang utama iaitu pamor yang dirancang (rekaan) dan pamor yang tidak dirancang (semulajadi). Malah terdapat sebilangan masyarakat yang percaya bahawa pamor mempunyai daya magis yang sangat besar dalam mempengaruhi pemiliknya. Pamor berbeza-beza antara satu sama lain dan bergantung kepada darjat seseorang itu sama ada rakyat biasa, golongan pahlawan atau berketurunan raja.
Panaletag (Sbh)
Proses memindah benang lungsin dari suddan ke alat tenun dan memastikan benang tersebut tidak kendur.
Pandai Besi
Merujuk kepada orang yang ahli dalam kerja seni pertukangan besi. Melalui kepekaan terhadap keindahan alam semula jadi, pandai besi memiliki kepintaran, kesabaran, ketekunan dan kemahiran untuk menggabungkan antara keindahan, bentuk dan fungsi ke dalam ciptaan mereka bagi menghasikan produk bermutu tinggi. Produk yang dihasikan daripada besi merupakan alatan senjata dan perkakasan yang digunakan untuk kegunaan seharian seperti keris, parang, pisau, cangkul, lembing dan sebagainya.
Panel
Kepingan kayu atau papan berukir yang disambung-sambung dan digunakan sebagai hiasan dinding
Panta
Merupakan salah satu adat tradisi Pepatih di mana panta atau dulang diisi makanan atau kuih muih. Panta ditutup dengan tudung saji, kemudian dibalut dengan kain batik, kain songket atau kain tudung/selendang yang cantik.
Panuggit (Sbh)
Proses mengatur benang lungsin ke celah mata tagah.
Papan Duduk
Bahagian kepala kek yang menjadi tempat duduk penenun.
Papan Gulung
Bahagian hujung kek yang terdiri daripada ibu dan anak papan gulung yang menggulung benang lungsin.
Papan Karat
Alat bantu membuat karat yang berupa papan pendek dan pada tepi atasnya beralur tempat meletakkan geligin, yang digunakan untuk memandu ukuran lilit gelung benang karat.
Papan Pelantar
Papan tempat meletak barangan
Pasak
Bongkah kayu berbentuk tirus yang digunakan sebagai penyendal
Pasiga (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun daripada buluh untuk diinjak bagi menegangkan benang lungsin.
Pasolan
Acuan yang dibentuk corak; biasa digunakan dalam filigree
Pasung
Bahagian hujung kek yang berupa sepasang kayu yang berlubang di tengahnya yang digantung untuk menempatkan papan gulung.
Pateri
Proses mencantumkan logam
Pattern
Corak pada kain atau anyaman; contoh atau arahan bagaimana sesuatu barang dibuat; contoh kain dil; th yang terbaik; kekerapan cara sesuatu itu berlaku; pola
Patung Moyang
Perkataan ‘Moyang’ digunakan pada patung dan topeng yang dihasilkan oleh masyarakat Orang Asli (khususnya kaum Mah Meri di Pulau Carey). Moyang merujuk kepada nenek moyang mereka yang dipercayai menjadi pengawal kepada kesejahteraan hidup dan berkuasa menjatuhkan hukuman. Kaum Mah Meri mengukir patung dan topeng sebagai tanda penghormatan terhadap roh nenek moyang mereka yang dianggap berkuasa dan patut dihormati.
Pelantakan
Proses menenun dengan merapatkan benang pakan dengan menggunakan jentera semasa menenun. Melantak.
Pelarik
Alat untuk membentuk belanga tanah liat
Pemangkas
Perkakas atau alat untuk memangkas
Peleting
Buluh atau plastik untuk menggulung benang tenun. Di Sabah dikenali sebagai palati.
Pemati
Teknik mematikan anyaman pada sesuatu produk, contohnya di mulut bakul.
Pemuan
Alat tempa yang diperbuat daripada kayu. Permukaannya bulat serta rata dan menurut pandangan dari sisi ia seakan-akan sebuah pinggan. Tapaknya diperbuat daripada kayu dan berbentuk empat segi.
Pemurnian Idea
Melakukan kemasan lakaran idea dengan mengambil kira aspek-aspek teknikal dan kesesuaian penggunaan.
Pemusing
Alat tempa yang seakan-akan pahar iaitu tapak yang berkaki, digunakan untuk membentuk jasad tembikar sepanjang proses pembuatannya.
Penempak atau Penempek
Kayu yang mempunyai reka corak dan digunakan untuk membuat corak atau motif pada pasu lban.
Penenunan
Proses membuat kain dengan cara menyilang benang pakan ke dalam benang lungsin dengan menggunakan kek. Dalam tenunan songket, benang emas digunakan dan memerlukan proses menyongket, membilang gigi belalang sert ikat butang. Pungut.
Penepek
Alat tempa daripada kayu yang digunakan untuk menepek permukaan jasad tempaan supaya bentuk jasad tempaan sejajar.
Penerap
Kayu yang berbentuk seakan-akan alu, digunakan dengan cara menolak perlahan-lahan dari arah dalam tembikar supaya tapaknya melengkung ke bawah.
Pengalas
Pelandas, penahan, pelapik
Penganian
Proses menentukan bilangan, ukuran, dan warna benang dari peleting ke anak anian.
Pengaratan
Proses penyediaan karat.
Pengembangan Idea
Peringkat kedua membangunkan idea yang lebih berstruktur dan rasional.
Pengepung
Perkakas untuk membuat kepungan
Pengeringan
Proses pematangan pertama untuk mengenyahkan air dari jasad tempaan. Proses dijalankan sama ada melalui pengeringan dedah atau pemanasan supaya produk tidak pecah atau retak apabila dibakar.
Penggantung Butang
Bahagian hujung kek yang terdiri daripada tali yang diregangkan dengan dua batang kayu, satu diikat atau dipasangkan pada pasung, satu lagi diikatkan atau digantungkan pada bahagian atas tiang kepala kek yang digunakan untuk menggantung butang.
Penggayaan
Mengolah lakaran idea / motif / bentuk kepada suatu bentuk yang berbeza daripada bentuk asalnya.
Penggulungan
Proses menggulung benang dari anian pada papan gulung.
Penghitaman
Penyejukan berantara dengan mengambuskan bakaran dengan bahan berkarbon seperti sekam atau habuk gergaji (serbuk papan) untuk menghasilkan tembikar yang berwarna hitam.
Penghubungan
Proses menyambungkan benang lungsin atau benang pakan yang putus sebelum atau semasa ditenun atau menyambungkan benang lungsin baru pada baki benang lungsin yang sudah ditenun untuk mengelakkan mengulang proses kerja awal menenun seperti menyampak dan mengarat untuk meneruskan helaian yang lain. Menghubung.
Pengikat Bena
Bahagian jentera yang terdiri daripada benang asing atau tali untuk mengikat gigi jentera kepada genu.
Pengikat Sumbi
Bahagian sumbi yang terdiri daripada benang yang mengikat kuku sumbi pada kiri kanan sumbi.
Penjemuran
Pemanasan jasad tempaan dengan mendedahkannya kepada panas matahari.
Penyalaian
Bahagian sumbi yang terdiri daripada benang yang mengikat kuku sumbi pada kiri kanan sumbi.
Penyampakan
Pemanasan jasad tempaan dengan mendedahkannya kepada haba di atas unggun api.
Penyejatan
Perihal menyejat. Air bertukar menjadi wap akibat peningkatan suhu. Meruap.
Penyisip
Diperbuat daripada buluh, merupakan peralatan yang digunakan semasa proses menyambung bilah anyaman yang putus dan juga penting semasa mengepai atau menyisip semasa proses kemasan pada anyaman.
Pepent (Sbh)
Alat tenun Iranun daripada buluh sumbiling kecil yang berfungsi menutup gigi lungsin apabila menenun.
Perak
Logam yang berwarna putih dan berkilat.
Pertukangan
Kemahiran membina dan membuat sesuatu objek.
Persepsi
Pandangan; tanggapan; pendapat
Permata
Sejenis batuan berharga, batu untuk mata cincin, intan, berlian, nilam, akik, laal, mirah, sahmura, jauhar
Perdu
Bahagian pangkal pokok.
Pesa
Bahagian kepala kek yang berfungsi sebagai tempat menggulung kain yang ditenun.
Pewarna Alam
Bahan-bahan pewarna yang diambil dan diolah dari tumbuh-tumbuhan.
Pewarnaan
Perihal atau proses mewarna
Pewarnaan Asli
Proses mewarna menggunakan bahan pewarna daripada sumber tumbuh-tumbuhan.
Pewter
Logam yang dibuat daripada campuran timah. plumbum dan beberapa jenis logam lain.
Photo Etching
Proses mengekstrak imej untuk dipindahkan kepada permukaan bahan yang ingin dicorakkan.
Picit Cubit
Teknik pembuatan tangan untuk membuat barangan seramik yang menggunakan jari (dipicit) untuk membentuk
Piercing Saw
Gergaji yang digunakan untuk menebuk dan memotong logam.
Pihatun
Motif atau ragam hias pada kuron yang berbentuk garisan lurus menegak.
Pijak Karat
lih. kayu pijak karat.
Pinggan
Alat yang diperbuat daripada kayu yang berbentuk pinggan dan digunakan sebagai tapak pemutar bagi pembentukan jasad tembikar.
Piring Lemparan Alin
Komponen mesin lemparan alin yang berbentuk bulat dan leper
Pucuk Rebung
Corak yang dihasilkan dari pucuk rebung yang telah diabstrakkan
Potter's Wheel
Mesin lemparan alin
Pola
Patrun, corak, ragi, model, cetakan, tempat tuangan, acuan, lembaga.
Plasticity
Keliatan
Plaster of Paris
Bahan mentah untuk membuat model atau acuan
Plaster of base
Tapak asas plaster
Pisau Wali
Sejenis pisau untuk mengukir kayu
Piring Rahat
Bahagian rahat piring yang berupa kayu bentuk piring untuk menggerakkan tali kelindan.
Pucuk Rebung
Motif berbentuk tiga segi seperti mata gergaji ini sangat popular di kalangan orang Melayu. la biasanya terdapat pada bahagian kepala kain sarong dan merupakan lambang kehidupan.
Pungut
lih. penganian.
Pusaran
Pusingan berlingkar atau putaran
Anian
Alat untuk memungut dan menyusun benang lungsin mengikut panjang dan lebar kain yang dikehendaki.
Rah
Garisan yang terdapat di keliling numpukelei
Rahat Daun
Rahat yang pemusing tali kelindannya terdiri daripada jejari kayu atau buluh.
Rahat Piring
Rahat yang pemusing tali kelindannya terdiri daripada kayu yang menyerupai piring.
Rahat-ruing
Alat yang terdiri daripada rahat dan ruing untuk menerai benang tongkol pada peleting.
Rama-rama
Motif kontemporari berunsur serangga yang berbentuk rama-rama yang mempunyai sayap yang besar dan cantik (corak)
Ramsah (Sbh)
Tabung buluh bekas air untuk membasahkan benang pakan supaya memudahkan ia rapat semasa ditenun.
Reka Corak Kontemporari
Motif yang dihasilkan berasaskan trend masa kini atau semasa.
Reka Corak Tradisional
Motif yang dihasilkan berasaskan corak tradisi.
Rekaan
Ciptaan berasaskan imaginasi dan idea yang membentuk sesuatu.
Relau
Gok, dapur, pelebur
Resist
Bahan yang digunakan untuk menahan bahagian yang telah diekstrakkan imej daripada tindakan asid untuk menghasilkan imej di atas permukaan logam.
Ringka
Rotan yang dianyam di sekeliling pasu Iban, berfungsi sebagai pemegang atau tapak pasu.
Rivet
Paku sumbat, melekapkan dengan paku sumbat,
Rongga
Ruang-ruang yang berisi udara yang membentuk sambungan. Pundi udara
Rongga Acuan
Liang pada sesuatu cetakan, tempat tuangan, lembaga, pola, teladan (kalimat), kelebut, contoh, susunan
Rotan Pulur
Rotan yang telah diproses kepada saiz yang lebih kecil, contohnya rotan saiz 1.5 mm, 2 mm.
Rouge
Bahan yang digunakan untuk mengilatkan bahan logam
Ruin
lih. ruing.
Ruing
Bahagian rahat-ruing yang berfungsi untuk menerai benang tongkol, kemudian digulungkan pada peleting. Terdapat dua jenis ruing iaitu ruing benang emas dan ruing benang pakan. Darwin. Ruin.
Ruing Benang Emas
Ruing yang tali ruingnya terdiri daripada dawai dan digunakan khas untuk menerai benang logam.
Ruing Benang Pakan
Ruing yang tali ruingnya terdiri daripada tali dan digunakan untuk menerai benang pakan.
Sabun Pemisah
Sejenis bahan yang digunakan sebagai agen pemisah antara acuan dan model
Sampir
Bahagian sarung keris yang di atas sekali, berbentuk lebar serta tebal. Sampir biasanya diperbuat daripada kayu seperti kemuning atau ada juga yang diperbuat daripada gading. Mulut sampir ditebuk bagi memasukkan mata keris.
Sanding
Proses mengosok menggunakan kertas pasir
Sarung
Pelindung mata senjata yang diperbuat daripada kayu dan terdiri daripada bahagian sampir, batang dan buntut.
Sauk Tangan
Proses memasukkan cuban atau benang emas (benang pakan) ke celah benang lungsin untuk membentuk corak kecil atau bertabur.
Sauk Torak
Proses memasukkan torak (benang pakan) ke celah benang lungsin.
Saulayak (Sbh)
Alat tenun Iranun berupa kayu bulat daripada patimar, berukuran 137 cm panjang yang digunakan sebagai tempat memasang benang dan kayu ini digantung pada paguta.
Saw Blade
Mata gergaji
Scotch Pad
Bahan yang digunakan untuk mengilatkan bahan logam
Sekam Padi
Kulit padi yang ditanggalkan untuk menghasilkan beras.
Sepuh
Mengeraskan logam dengan membakarnya supaya menjadi lembut untuk dibentuk, kemudiannya merendamkan dengan air supaya menjadi keras.
Sikat
lih. gigi jentera.
Siku Keluang
Corak dan motif yang merujuk kepada tulang sendi spesies keluang berbentuk V
Silat
Dalam ukiran kayu tradisional, membentuk motif atau bunga ukir merupakan perkara yang paling penting. Silat merupakan motif atau bunga ukir bagi ukiran timbul dan ukiran tebuk. Silat berperanan untuk menampakkan motif ukiran dalam bentuk tiga dimensi.
Silat
Kaedah membentuk corak dan motif ukiran dengan mengetuk pahat ke arah yang dikehendaki supaya menonjolkan dan menimbulkan reka bentuk corak dan motif pada ukiran kayu.
Silika
Silika ialah silikon dioksida, iaitu sebatian kimia yang terdiri daripada silikon dan oksigen. Formula kimianya ialah SiO2. Silika wujud banyak dalam mineral pembentuk batu-batu yang dikenali sebagai silikat, yang membentuk sebahagian besar daripada kerak bumi dan mantel.
Simetrikal
Kedua-dua belah sama ukurannya; bentuk simetri; bersimetri
Simpai
Gelang-gelang (lingkar, bingkai) daripada rotan, logam atau lain-lain untuk mengikat atau meneguhkan sarung parang dan lain-lain.
Sinaringsaring
Bahagian leher kuron.
Sinuhak
Motif atau ragam hias pada kuron yang berbentuk garisan lurus melintang.
Sisir
lih. Jentera.
Slip
Tanah liat cair hasil campuran tanah liat dengan air yang digunakan untuk menghias pasu dan penuangan tanah liat
Sodium Silicate
Bahan yang menguraikan partikel kelompokan yang terkandung dalam tanah liat
Sompon
Tudung atau penutup kuron.
Songket
lih. menyongket.
Spindle
Diperbuat daripada besi pejal, berbentuk seakan tiang diguna pakai semasa melarik model dan salah satu komponen mesin larik secara melintang
Spinning
Berpusing pada paksi
Subjek
Perkara yang diperkatakan atau dinyatakan; bahagian utama dalam struktur ayat diikuti dengan pelengkap yang sebut predikat
Sudip
Alat tempa daripada buluh atau kayu atau lain-lain bahan yang digunakan untuk memotong dan melicinkan bahagian tertentu jasad tempaan.
Suddan (Sbh)
Alat yang dibuat daripada beroti mempunyai empat tiang, digunakan untuk menentukan bilangan lungsin dan ukuran panjang benang yang dikehendaki (untuk mengani).
Sudip
Alat tempa daripada buluh atau kayu atau lain-lain bahan yang digunakan untuk memotong dan melicinkan bahagian tertentu jasad tempaan.
Sukur
Penyokong bahagian badan lapohan.
Sulur
Pucuk, ranting atau julai daripada beberapa jenis tumbuhan melata atau melilit; pucuk batang muda; akar yang tumbuh dari cabang atau dahan; tunas yang tumbuh menyulur dari beberapa jenis tumbuhan.
Sumbangsaran
Satu proses penjanaan dan percambahan idea yang agresif berkaitan suatu perkara secara rawak tanpa perlu memikirkan rasional idea tersebut.
Sumbi
Bahagian kepala kek yang berupa sebilah kayu nibung yang berkuku di kedua-dua hujungnya dan di bahagian tengahnya bergelung tali untuk disangkutkan pada bahagian tengah lerang kain. Digunakan untuk menegangkan lerang kain semasa menenun.
Sungkit
lih. menyongket.
Surud (Sbh)
Tempat mengatur benang lungsin dan merapat kain tenun daripada kulit buluh manduri.
Susur Kelapa
Motif kontemporari berunsur tumbuhan yang berbentuk susur kelapa yang diabstrakkan
Tagah (Sbh)
Bahagian bergigi antara pepent dan tagak untuk laluan benang. Fungsinya sama dengan jentera tetapi mempunyai bentuk berbeza.
Tagak (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun yang berupa kayu beroti, berukuran 137 cm panjang, sebagai tempat memasang lungsin.
Tahi Ketam
Sisa-sisa kayu atau papan yang diketam untuk proses pelicinan. Tatal.
Tajam
Mudah memotong, mengerat, menghiris, melukai.
Tali Butang
Tali yang mengikat benang lungsin sebagai tanda corak yang dikehendaki.
Tali Gantung Caman
Bahagian badan kek yang berupa tali yang menggantungkan caman pada alang badan kek.
Tali Gantung Jentera
Bahagian badan kek yang berupa sepasang tali yang menggantungkan jentera pada alang badan kek.
Tali Gantung Karat
Bahagian badan kek yang berupa sepasang tali yang menggantungkan karat pada caman.
Tali Gantung Kayu Pijak Karat
Bahagian badan kek yang berupa sepasang tali yang menggantungkan kayu pijak karat pada karat.
Tali Gantung Pasung
Bahagian hujung kek yang berupa sepasang tali yang menggantung pasung pada alang hujung kek.
Tali Ikat Gerak
Bahagian jentera yang berupa tali yang mengikat gerak dengan dagu supaya teguh.
Tali Kelindan
Bahagian rahat yang terdiri daripada gelung tali yang menghubungkan daun rahat dengan kekisi dan memutarkan kekisi apabila daun rahat dipusingkan.
Tali Pemotong
Perkakas yang digunakan untuk memotong tanah liat atau memisahkan barangan yang melekat di atas mesin lemparan alin
Tali Regang Kek
Bahagian hujung kek yang berupa tali yang diikatkan pada bahagian tengah kayu regang kek dan kayu regang pasung untuk menegangkan benang lungsin.
Tali Ruing
Bahagian ruing yang menghubungkan pasangan daun ruing yang terdiri daripada tali atau dawai bergantung kepada jenis ruing.
Talimbu'
Besi pengorek.
Tampuk Manggis
Bahagian hujung tangkai tempat buah melekat pada buah manggis
Tanah Kain
Warna latar (natar) kain.
Tanah Kodot
Tanah.
Tangan Rahat
Bahagian rahat yang berupa engkol untuk memutarkan piring rahat atau daun rahat. otek-otek.
Tanggam
Sambungan kayu yang diberi bertakuk-takuk supaya dapat dihubungkan rapat-rapat serta kukuh.
Tanglung
Lampu yang bertutup dengan kertas dan lain-lain; lentera kertas.
Tanur
Dapur atau alat pembakaran untuk memasak jasad tempaan supaya menjadi tembikar. Dapur ini menggunakan bahan bakar seperti minyak, elektrik, gas, kayu dan lain-lain.
Tapak
Bahagian asas yang mula-mula dibuat untuk membina sesuatu produk, contohnya tapak bakul.
Tapak Anian
Bahagian anian yang menempatkan anak anian.
Tapak Rahat
Bahagian rahat yang merupakan papan tebal bentuk ‘T’ yang menjadi tapak tiang rahat dan tiang kekisi.
Tapak Ruing
Bahagian ruing yang merupakan kayu yang menjadi asas untuk menegakkan tiang ruing.
Tappe'
Penepek.
Tarohan (Sbh)
Bahagian alat tenun Iranun yang berupa kayu yang berfungsi untuk menegangkan benang lungsin.
Tawas
Bahan kimia yang berwarna putih dan kelat rasanya; sodium sulfat; bahan yang digunakan untuk mencuci logam
Tegenen (Sbh)
Proses menyikat benang berkanji sehingga kering pada bintalah.
Tekanan (Impression)
Kaedah menekan acuan / blok bercorak untuk mendapatkan kesan tekanan atau impresi corak ke atas permukaan fabrik.
Tekat
Tenunan untuk membuat corak pada kain tenun yang diberikan berdasarkan kiraan urat benang lungsim yang disalut sebagai tekat tiga atau lima urat benang lungsin yang disekat sebagai tekat lima. Tenun corak tekat tiga lebih halus jika dibandingkan dengan tekat lima. tekat tiga, tekat lima.
Tekat Lima
lih. tekat
Tekat Tiga
lih. tekat
Teknik Gosokan (Rubbing)
Kaedah menekap kertas ke atas permukaan bercorak, kemudian digosok dengan bahan berwarna seperti pensil atau arang untuk menghasilkan kesan bercorak dipaparkan ke atas kertas
Tekstur
lih. daging kain
Telinga Kekisi
Lubang yang dibentuk daripada jalinan buluh, rotan atau dawai untuk menempatkan kekisi pada bahagian atas tiang kekisi.
Tembaga
Kuprum; tembaga merah dan tembaga kuning
Tempayan
Bekas yang diperlukan untuk merendam bilah pandan mengkuang yang telah dijangka. Proses merendam dilakukan untuk menanggalkan warna hijau pandan mengkuang.
Template
Bentuk yang dipotong daripada kertas dan kayu untuk digunakan sebagai contoh bagi menghasilkan bentuk yang sebenar pada bahagian produk.
Tepak Sireh
Kotak kecil daripada kayu untuk bekas sireh, atau diperbuat daripada tembaga
Teraan
Kayu tera atau meterai menghasilkan hiasan dengan menera motif pada permukaan jasad tempaan.
Terenang
Sejenis kendi air yang bertutup
Thumbling
Mesin untuk mencuci dan mengilatkan logam.
Tiang Anyaman
Stuktur asas sokongan yang membolehkan rotan pulur / rotan anyam dilalukan secara berselang-seli (menganyam) ke atasnya.
Tinan
Bahagian badan kuron.
Tirus
Makin kecil ke hujung.
Tombol
Pembuka atau pemutar yang terdapat pada pintu, mesin dan lain-lain
Touwou
Bahagian dasar atau bawah kuron.
Tracing
Melukis, menekap menggunakan kertas surih
Tradisi
Sesuatu kebiasaan adat, kepercayaan) yang kekal turun-temurun, sesuatu yang sudah menjadi amalan yang sudah sebati dengan masyarakat
Tradisional
Bersifat atau bercorak tradisi
Tradisional
Cara pengamalan yang diwarisi secara turun-temurun.
Trend
Arah; haluan; hala
T-rest
Salah satu komponen mesin larik tempat meletak pahat yang digunakan untuk memangkas
Tripoli
Bahan yang digunakan menghilangkan calar-calar halus dan mengilatkan logam
Tukang
Orang yang pandai dalam sesuatu kerja tangan
Tugtugan
Bekas perasap.
Turn Table
Piring putar/ cakera putar
Turung
Penutup belanga.
Udang
Motif kontemporari berunsur binatang hidupan air yang berbentuk udang telah diabstrakkan
Ufti
Persembahan yang wajib dibayar kepada raja atau negara yang berkuasa secara tahunan.
Ukiran Tebuk Tembus
Ukiran tebuk tembus adalah proses menebuk permukaan kepingan papan dengan menggunakan gerudi, gergaji atau peralatan mengukir yang bersesuaian bentuk-bentuk bunga atau corak sehingga menembusi kepingan papan tersebut. Ukiran tebuk tembus ini banyak terdapat pada binaan rumah-rumah lama seperti di bahagian selasar, lambur, dinding, pintu, perabot dan mimbar masjid. Antara reka corak atau bentuk bunga ukir yang sering digunakan ialah awan larat, kerawang kaligrafi dan simetri.
Ukiran Tiga Dimensi
Ukiran tiga dimensi adalah ukiran yang dibuat dalam bentuk yang dapat dihayati dalam pelbagai sudut. Ukiran tiga dimensi biasanya dalam bentuk arca, peralatan pertanian, peralatan rumah tangga, congkak, tiang larik dan sebagainya.
Ukiran Timbul
Proses membuat atau mengukir reka corak di atas permukaan papan atau kayu. Terdapat dua teknik ukiran timbul iaitu bersilat dan tidak bersilat. Teknik ukiran ini banyak terdapat pada dinding, struktur utama seni bina, perabot dan sebagainya.
Varnis
Sejenis cat berminyak yang terdiri daripada campuran pelarut dan bahan perekat yang digunakan untuk memelihara dan mengilatkan kayu atau rotan.
Variasi
Berlainan dan berbeza dari segi bentuk, ciri-ciri dan keadaan.
Wakid
Sejenis bakul Iban yang digunakan untuk membawa barang.
Warisan
Sesuatu yang diwarisi secara turun-temurun.
Warna Garang
Warna yang jelas, terang dan bercahaya, sangat cerah. la biasanya mengandungi warna merah, jingga atau kuning.
Warna Lembut
Warna yang mempunyai campuran warna putih dan kelihatan lembut seperti merah jambu, biru muda dan sebagainya.
Warna Sejuk
Warna yang dapat mewujudkan suasana sejuk, seperti warna biru, hijau dan ungu.
Watoh
Seketul batu bulat yang dimasukkan ke dalam lubang silinder untuk memulakan proses pembuatan badan dan dasar pasu kuron.
Wawaron
Sebatang kayu yang mempunyai tangkai atau pemegang bulat digunakan dalam proses pembuatan pasu kuron.
Wax Sealer
Lilin berwarna merah (menjadi keras setelah dipanaskan untuk tujuan mengikir
Wooden Mallet
Tukul Kayu
Bekarah (Sbh)
Alat untuk melilit benang berkanji yang kering supaya memudahkan benang tersebut digulung pada lebeda.
Belira
lih. belira besar
Belira Angkat Butang
lih. belira besar